Over In het zwart van de spiegel van de Nederlander Peter Delpeut zijn de meningen opmerkelijk verdeeld. Vindt de ene recensent het “toverwerk” dan klaagt de andere over het boek als een “afmattende ervaring”. Zelf bevind ik me in het midden van deze twee uitersten. Het toont nogmaals hoe persoonlijk en subjectief een recensie en een leeservaring tout court zijn.
Deze ambitieuze roman brengt een liefdesgeschiedenis, een reisverhaal, een essay over kunst én een kunsthistorisch onderzoek bijeen. (Ik zal hier niet al deze aspecten belichten.) Centraal in deze meerstemmige roman staat de 17de – eeuwse landschapsschilder Claude Lorrain (geboren Gellée) – maar ook gewoon bekend bij zijn voornaam Claude. Ik beken: ik had nog nooit over Claude Lorrain gehoord. Had ik tijdens de cursus kunstgeschiedenis even niet opgelet of was hij het vermelden niet waard? Best vreemd, want tijdens zijn leven in Rome groeide hij uit tot de befaamde en gegeerde meester van het geïdealiseerde landschap. Een eeuw later werd hij het grote voorbeeld van Engelse landschapsschilders en landschapsarchitecten en was hij immens populair bij aristocratische kunstverzamelaars. Als geen andere kon Claude in zijn schilderijen en tekeningen met licht en schaduw toveren. Warm licht bij valavond, glorieus ochtendgloren, intens licht dat op een wateroppervlak weerkaatst… Ik voel dadelijk dat mijn vocabularium te beperkt is om Lorrains licht in woorden te vatten. Liever leid ik jullie naar deze galerij waar jullie de meester zelf kunnen ontmoeten.
Zijn naam en faam zijn ook innig verbonden met de Claudespiegel of miroir noir/ zwarte spiegel – een voorwerp dat ik ook niet kende. De Claudespiegel is een kleine draagbare, enigszins gebolde spiegel met een zwarte ondergrond, ontstaan in de 18de eeuw in Engeland. Het lijkt wel een toverspiegel. Want met de rug naar het landschap zie je het landschap zoals je het nooit met het blote oog zou kunnen zien. In de spiegel wordt het landschap immers gecomprimeerd tot een harmonieus geordend geheel, tot een imaginair landschap in de beste traditie van Claude Lorrain. Anders gezegd, de natuur wordt een esthetische ervaring als was het een schilderij van Claude zelf.
Fascinerend, niet? Wel, voor de hoofdpersoon in de roman groeit Claude Lorrain uit tot een ware obsessie. Reizend door onder meer Italië, Duitsland en Engeland gaat hij op zoek naar sporen van Lorrain. Hij troont ons mee naar musea, archieven, kunstverzamelingen, landhuizen en parken. We ontmoeten kunstenaars als Nicolas Poussin, William Turner, John Constable en Anselm Kiefer.
Wat bezielt hem om zijn onderzoek zo minitieus en zo gedreven te doen, als was hij een manische bezetene? Hij zeg hierover: “Het gaat me nooit om wat een kunstenaar kan, maar om wat hij gezien heeft. Zijn ervaring tillen naar mijn zien, daar draait het om in kunst.” De hoofdpersoon wil zo dicht mogelijk bij de schilder komen. Zien wat hij gezien heeft. Ervaren wat hij ervaren heeft. Dus trekt hij bijvoorbeeld naar Tivoli, in de Campagna rond Rome, om het uitzichtpunt van Claude op dit schilderij terug te vinden en om vanop die exacte plaats het bijzondere avondlicht zelf te ervaren.
Zijn drijfveer daagt me uit want ik had kunstwerken en schilderijen amper op deze manier benaderd. Het is voor mij een uitstekende aanmoediging om ver voorbij thema en techniek te leren kijken, om meer te ervaren in plaats van louter te zien. Ik heb echt genoten van zijn pelgrimage. Net zoals de hoofdpersoon had ik de iPAD steeds bij de hand om ijverig namen, plaatsen en kunstwerken op te zoeken. Deze roman is werkelijk een goudklompje voor wie houdt van traag lezen over een fascinerend hoofdstuk kunstgeschiedenis.
De passie voor Claude is voor mij tegelijkertijd de achilleshiel van deze roman. Het blijkt niet vanzelfsprekend om de vier verhaallijnen telkens opnieuw zorgvuldig in elkaar te vlechten. Evenwicht en focus in de roman raken soms wat zoek, onder meer door enkele wijdlopige biografische uiteenzettingen. (Het zijn in elk geval mensen van vlees en bloed, geen bordkartonnen figuren.) De lezer kan al eens afdwalen en het overzicht verliezen. Mij is het enkele malen overkomen, anderen dan weer niet. En zij zullen vast ook Delpeuts breedvoerigheid betwisten. Ik zei het al eerder: ook een leeservaring is en blijft zeer persoonlijk.
Hoe het ook zij, laat mijn kritische kanttekening jullie zeker niet ontmoedigen om deze vuistdikke roman te lezen. Want In het zwart van de spiegel is een rijkgevulde schatkamer van originele overpeinzingen en beschouwingen (die vaak melancholisch van aard zijn) over kunst en natuur, over het leven en de liefde, over afscheid en vergankelijkheid. Over alles dat ons raakt en roert dus. Delpeut schenkt ons ook sublieme beschrijvingen van lucht en wolken, van licht en schaduw, van de natuur om ons heen. Het is een appel om de ogen te openen, meer zelfs, om àlle zintuigen aan te scherpen. In ieder geval kan ik niet meer naar het samenspel van natuur en licht kijken zonder aan Claude Lorrain te denken.
Het ganse boek is eveneens een uitnodiging om naar hartenlust woorden, zinnen of zelfs hele passages die jou aanraken, doen stilstaan of nadenken te onderstrepen of in de marge enkele uitroeptekens te zetten. Of zoals ik pleeg te doen: vlijtig overschrijven in een Schriftje voor Schone Woorden. (En stiekem hopen dat ik ook ooit in staat ben om zoveel fraais te bedenken.) Welke woorden precies doen vertragen, zal voor iedereen anders zijn. Dit is alvast mijn uitverkorene uit deze roman: “Tekeningen moet je in je handen houden om te begrijpen waar hun kracht zit. Ooit lagen ze in de schoot van de tekenaar, als een schetsboek, of als losse bladen in een leren band. Hoe dichter je bij die houding komt, hoe meer de tekening je haar leven geeft.”
Om stil van te worden.
