(Over de letter G in onze literaire canon)

De ene griezel… Er is iets in de literatuurwereld dat ik niet begrijp. En dat is het overdonderende succes van De Gruffalo, een prentenboek op rijm van Julia Donaldson. Muis maakt zijn vijanden in het bos bang door te vertellen over de Gruffalo, een monster met knarsende tanden, eeltige knieën, oranje ogen, paarse stekels en een gifgroene wrat. Muis is in zijn nopjes want de Gruffalo bestaat helemaal niet. Of bestaat-ie wel?

Dit prentenboek uit 1999 is een echte klassieker, met meer dan 1 miljoen verkochte exemplaren en 26 vertalingen. Zou er in Vlaanderen een kleuterklas bestaan waar De Gruffalo niet voorgelezen wordt? Ik vind het een goed boek, maar overweldigd zoals zovele anderen… nee, dat ben ik niet. De Gruffalo zal dan ook niet in onze persoonlijke literaire canon opduiken.

is de andere niet… De Griezels van Roald Dahl uit 1980 is ook zo’n klassieker. (Zijn niet zowat alle boeken van Roald Dahl klassiekers?) Dit boek was het eerste echte leesboek dat mijn oudste dochter als prille lezer cadeau kreeg – prentenboeken en AVI-boeken (boeken met een bepaald leesniveau) niet te na gesproken. Ze schreef er zorgvuldig haar naam in en las het in één ruk uit. Dit geweldige boek is dan ook een waardige ambassadeur voor de letter G in onze literaire canon.
Elke dag broeden meneer en mevrouw Griezel op gemene plannen om elkaar te treiteren. Hun naam Griezel hebben ze echt niet gestolen. Het hele gezicht van meneer Griezel is begroeid met een dikke bos haar, zelfs uit zijn oren en neusgaten steken walgelijke plukken haar. Zijn woeste baard hangt vol etensresten, wat best handig is want zo heeft hij altijd een hapje om te eten bij. Mevrouw Griezel hoeft niet voor haar man onder te doen. Jammer genoeg, zo vertelt Roald Dahl, heeft ze geen baard; die had tenminste een klein stukje van haar monsterachtige lelijkheid kunnen verbergen. De legendarische lelijkheid van de Griezels werd op magistrale wijze door illustrator Quentin Blake vereeuwigd. Zeg nu zelf, heb jij ooit al zo’n schreeuwlelijk echtpaar gezien? Vast niet.

In februari 2023 werd het uiterlijk van mevrouw Griezel ineens inzet van een hevige discussie – zoals zo vaak vooral online. In de Engelstalige editie van De Griezels zou het woordje ‘lelijk’ geschrapt worden. Ook in andere boeken van Roald Dahl zoals Sjakie en de chocoladefabriek en De Heksen werd aanstootgevende taal (in de ogen van de Britse uitgever) aangepast, vooral over het fysieke uiterlijk van personages. Na een storm van protest werd het idee volledig afgevoerd.
Taal weerspiegelt de heersende verhoudingen in de maatschappij en haar lading evolueert doorheen de tijd. Taal is niet neutraal. Woorden als ‘dik’ of ‘lelijk’ kunnen inderdaad schofferen. Bovendien is bewustzijn over bodyshaming tegenwoordig een niet te miskennen trend op sociale media en in die zin in de maatschappij. Of de taal in boeken daarom aangepast moet worden, is een andere vraag waarover ik nu niet zal.uitweiden. Hoe dan ook sloeg de Britse uitgever in het geval van De Griezels de bal toch flink mis. Roald Dahl legt het woord ´lelijk´ immers zelf uit in een prachtige passage. Dit is de grootmeester ten voeten uit: grappig, grotesk én geraffineerd.

Als iemand lelijke gedachten heeft, ga je dat aan zijn gezicht zien. En wanneer die iemand aldoor lelijke gedachten heeft, elke dag, elke week en elk jaar, dan wordt dat gezicht lelijker en lelijker tot het zo lelijk wordt, dat het niet meer om áán te zien is. Iemand die mooie gedachte heeft, kan nooit lelijk zijn. Al heb je een knobbelneus, een scheve mond, een onderkin en konijnentanden; als je mooie gedachten hebt, schijnen ze uit je gezicht als zonnestralen en zul je er altijd even mooi uitzien. Niets moois straalde af van het gezicht van mevrouw Griezel.

⁸