Temidden de velden van het rustige dorpje Wijtschate (Heuvelland) ligt Spanbroekmolen Cemetary. Het is de laatste rustplaats van 58 Britse soldaten die zoals zovele anderen sneuvelden tijdens de bloedige Mijnenslag van juni 1917. De kleine afgelegen begraafplaats is een van de vele verstilde getuigen van de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Op Spanbroekmolen is het altijd ingetogen stil, vredig zelfs. Het is een verlaten plaats. Hier komt haast niemand. Nauwelijks een geluid of zucht te horen … alleen in de verte een enkele vogel – misschien is het wel een leeuwerik zoals in John McCrae befaamde oorlogsgedicht ‘In Flanders Fields’.

Op deze begraafplaats past enkel nederigheid. Zachtjes, met het hoofd gebogen wandel ik voorbij hun graven, neem hun naam en leeftijd in mij op en kan alleen maar verslagen zuchten bij zoveel menselijke waanzin. Hier rusten vaders, zonen, broers, echtgenoten, verloofdes. Een grafsteen voor iemand die kort daarvoor nog leefde, de ochtenddauw voelde, de zon in de nacht zag overgaan, de liefde kende^*. Over het Kanaal werd tevergeefs op hun terugkeer gewacht. En allemaal zijn ze zo jong, zo verdomd jong. Oud genoeg om te vechten maar veel te jong om te sterven. Na mijn bezoek zal ik hun namen helaas weer vergeten. Het zijn er ook zoveel, kruis na kruis, rij na rij. In deze streek alleen al tien – en tienduizenden. Het zijn cijfers om van te duizelen. In de dood zijn ze allemaal gelijk, in de herdenking niet. Sommige zielen zijn alleen gekend door God.

Niet zo bij Valentine Joe Strudwick. In het herdenkingstoerisme is hij als een van de jongste gesneuvelde Britse soldaten een beroemdheid. Valentine Joe stierf begin 1916, precies één maand voor zijn zestiende verjaardag. Bij zijn inlijving als oorlogsvrijwilliger loog hij over zijn leeftijd, wellicht om het in zijn ogen ´avontuur´ niet te moeten missen. Arme Joe toch. Wanneer zou hij de ware aard van zijn avontuur ontdekt hebben? Zijn grafsteen op Essex Farm Cemetary in Boezinge (Ieper) wordt druk bezocht, in het bijzonder door vaak diepontroerde Britse scholieren – leeftijdsgenoten van de jonge soldaat. Valentine Joe speelt ook de hoofdrol in het gelijknamige jeugdboek van de Britse Rebecca Stevens dat in 2014 naar het Nederlands werd vertaald.

Het aantal romans over de Eerste Wereldoorlog voor lezers van de lagere en middelbare school is eerder beperkt te noemen. Ik telde een vijftiental boeken (inclusief vertalingen) in de voorbije vijftien jaar, met een piek in 2013 en 2014 in het kader van 100 jaar WO I. Het contrast met het aanzienlijke aanbod jeugdliteratuur over de Tweede Wereldoorlog is dan ook groot. Vermoedelijk spelen bij uitgeverijen ten dele commerciële motieven; onze Groote Oorlog is nu eenmaal minder van betekenis bij onze Noorderburen. Tot op vandaag verschijnen er wel Nederlandstalige boeken (al dan niet als vertaling) over diverse facetten van de Tweede Wereldoorlog: over de jodenvervolging en doorgangskamp Westerbork natuurlijk en over verzet en collaboratie, maar ook bijvoorbeeld over de oorlogsjaren in andere Europese landen. Denk aan De tunnel van de Nederlandse Anna Woltz over de Duitse bombardementen op Londen, en De rest van ons leven van de Vlaamse Els Beerten over de massale deportatie van Italiaanse ingezetenen op last van de Britse regering.

Hoe het ook zij, knappe jeugdboeken als bovengenoemde Valentine Joe, Ule van Marc de Bel, Alles komt goed, altijd van Kathleen Vereecken en Getekend door de oorlog van Karla Stoefs (om er een paar te noemen) zijn van wezenlijk belang in de herdenking van De Groote Oorlog bij kinderen en jongeren. Opdat ook zij nooit of te nimmer vergeten hoe macaber, gruwelijk en verwoestend de oorlogsjaren 1914-1918 waren, voor iedereen. Wat betekenen concepten als vriend of vijand in zo’n ontmenselijkt bestaan dan nog? Zijn het niet allemaal mensen? Laten we hen ook 108 jaar later blijven eren.

Zoals in de beklijvende woorden waarmee dagelijks de Last Post aan de Menenpoort wordt afgesloten:

We shall remember them.

*Vrij naar een versregel uit ´In Flanders Fields´ van John McCrae.