Stuk voor stuk zijn het sublieme en aangrijpende beelden, de portretten van Joodse emigranten van de Antwerpse schilder Eugeen Van Mieghem (1875 – 1930) die tijdelijk in de Kazerne Dossin te zien zijn. Van Mieghem hoefde maar uit zijn raam te kijken om de bedrijvigheid in de internationale haven van Antwerpen te zien, in die tijd de belangrijkste passagiershaven van Europa. De straat van zijn ouderlijk huis vormde de grens tussen stad en haven. Van zeer nabij observeerde en portretteerde hij schippers, matrozen, kruiers, arbeid(st)ers en de vele emigranten – vaak Oost – Europese Joden – die met de Red Star Line vanuit Antwerpen naar Amerika vertrokken, op zoek naar een beter en veiliger bestaan. Amerika! Land van hoop en onbegrensde mogelijkheden.

Tussen 1873 en 1934 vervoerde de Red Star Line vanuit Antwerpen 2,7 miljoen mensen naar Amerika.  @ Stad Antwerpen, Red Star Line, affiche, Aff 44.204

Hier, in deze tentoonstellingszaal hoog boven in de Kazerne Dossin herinner ik me ineens dat ik in mijn kinderlijke fantastie ook wel eens aan vertrekken naar Amerika dacht. (Is het niet opmerkelijk dat een verre herinnering soms zo onverwacht ontsluierd wordt?) De beelden worden steeds helderder: hoe ik op een dag naar de dorpsbibliotheek fietste om mijn boek Lien gaat naar Amerika terug te brengen, dat ik achteloos op mijn bagagedrager had vastgebonden. In dit boek van Johan Ballegeer wordt de dertienjarige Lien kort voor de Eerste Wereldoorlog als meid door de zoon van de kasteelheer lastig gevallen. Haar familie besluit om de overtocht naar Amerika te wagen.

Lien gaat naar Amerika vond ik een prachtig, meeslepend verhaal. Al fietsend mijmerde ik over hoe knap ik het vond dat de jonge Lien zich tegen de avances had verzet, hoe het zou zijn om helemaal opnieuw te beginnen in een ver land als Amerika, en of ik dat zou kunnen en durven. In deze dromerige toestand kwam ik bij de bibliotheek aan, waar ik tot mijn ontzetting vaststelde dat wàt?!hoekandatnutoch? mijn boek op de bagagedrager…verdwenen was. In mijn jonge hoofd ontvouwden zich onmiddellijk de ergste scenario’s van schuld en boete. Ik twijfelde over wat erger was: de stevige bolwassing van de immer norse bibliotheekdame (en vast ook van mijn moeder) of mijn diepe schaamte over mijn nonchalantie en slordigheid. Naar Amerika vluchten leek me ineens wel ja best een aantrekkelijke optie.

Ik fietste de hele weg terug, koortsig zoekend naar het boek – voorbij de dorpskerk naar het grote kruispunt, dan rechtsaf, het hele eind tot over de steile brug om dan links aan het kapelletje mijn lange straat in te fietsen. Tevergeefs. Bedremmeld stond ik voor het bureau van de bibliotheekdame. Haar gezicht stond strak. Ik stamelde woorden die moesten betekenen dat ik euh ja zo een beetje een boek misschien kwijt was. Dat dit boek net door iemand anders was binnengebracht, onderbrak ze me fel zonder van haar fichebak op te kijken. En dat ze maar niet kon begrijpen hoe een boek midden op straat kon belanden. Ik zweeg; hield mijn adem in, hopende dat ik op die manier langzaam zou verdwijnen. Maar oef! Het werd dan toch geen ballingschap in Amerika. En wat later fietste ik gezwind naar huis.